ΟΝΕΙΡΟ ΣΕ ΚΥΚΛΟ

Του ΔΙΟΝΥΣΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Παρουσίαση : ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΣΑΒΟΣ - Γενικός Γραμματέας ΑΛΕΦ

Εκδότης : ΚΕΔΡΟΣ

Επιστημονική Φαντασία και Φαντασία.

Το μέρος και το όλον.

Μιά διαμάχη που κρατάει χρόνια. Ίσως από τότε που πρωτοεμφανίστηκε η Επιστημονική Φαντασία.

Κι όμως τα δύο αυτά λογοτεχνικά είδη πάνε και μαζί, τόσο, που πολλές φορές δύσκολα θα μπορούσαμε να κατατάξουμε, μιά νουβέλα, αμιγώς, στο ένα είδος ή στο άλλο.

Αυτό το εμπόδιο το ξεπέρασαν πολλά σχετικά περιοδικά, που διαλέγοντας προσεκτικά τον τίτλο τους, διεύρυναν την θεματολογία τους, όπως το fantastic science fiction stories, το magazine of fantasy and science fiction, το science fantasy κ.ά.


Είναι γενικά παραδεκτό απ' τους κριτικούς, ότι η Φαντασία (όχι σαν έννοια αλλά σαν λογοτεχνικός όρος) είναι το γενικότερο είδος κι η Επιστημονική Φαντασία το ειδικότερο. Τα χωράφια τους όμως είναι μπερδεμένα. Οι περισσότεροι συγγραφείς έχουν γράψει ιστορίες που ανήκουν πότε στο ένα είδος και πότε στο άλλο. Κι είναι και στα δύο είδη καταπληκτικοί !

Εδώ κι αρκετό καιρό όμως, διαφαίνεται μια επικρατούσα τάση ή μόδα και τα ράφια των μαγαζιών είναι γεμάτα από βιβλία που αναμειγνύουν, έντεχνα πολλές φορές, τους δύο αυτούς κόσμους που αγαπάμε.

Ακτινοπίστολο και σπαθί. Μυθικά παλάτια και πολύπλοκες μηχανές. Διαστημόπλοια και θεότητες. Παρουσιάζονται παράλληλα η μαγεία κι η επιστήμη.

Αλλά μήπως είναι τελικά δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Μήπως η τελική θεώρηση των πραγμάτων δεν είναι μόνο αυτή που φαίνεται επιφανειακά; Μήπως ο επιδερμικός κόσμος μας δεν αντέχει σε μιά βαθύτερη επισκόπηση;

Αδυνατούμε να πετύχουμε μιά επιστημονική ανάλυση των πάντων! Δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε την πλήρη αλυσίδα μεταξύ του αίτιου και του αιτιατού. Δυστυχώς αυτές οι διαπιστώσεις δεν ερεθίζουν μεγάλο μέρος των νεοελλήνων, που φαίνεται να ικανοποιούνται από έναν μιμητικό ρεαλισμό. Θεωρούν ότι τα βιβλία φαντασίας δεν μπορούν να αναπτύξουν και να περιέχουν φιλοσοφικά ερωτήματα, ψυχογραφήματα ή άρτια ανάπτυξη χαρακτήρων.

Δεν τα θεωρούν ...σοβαρά, όπως συζητούν χαμηλόφωνα μεταξύ τους. Κάνουν το λάθος να κρίνουν θεματικά. Έτσι δεν αναπτύχθηκε ο αντίστοιχος κλάδος στην Ελληνική λογοτεχνία, που θα έδινε διέξοδο σύγχρονης οπτικής μέσα απ' την αχαλίνωτη απελευθέρωση της φαντασίας μας.


Λίγοι συγγραφείς υπάρχουν στον Ελληνικό χώρο που γράφουν Φανταστική λογοτεχνία. Μόνοι τους πολεμούν έναν απέλπιδα αγώνα, πλάθοντας ένα ολόκληρο Σύμπαν, γεμάτο αιώνια ερωτηματικά που βασανίζονται να βρούν λύση.

Είναι συγγραφείς που προβάλλουν μιά δική τους οπτική και προωθούν την ανθρώπινη σκέψη μέσα σε μιά διαδικασία ουσιαστικού επαναπροσδιορισμού της πραγματικότητας. Τα βιβλία τους είναι επέκταση σε άλλες διαστάσεις του διαχρονικού θέματος αναζήτησης της ουτοπίας και του προβληματισμού γιά την θέση του ανθρώπου μέσα στον κόσμο, που ξεκινά απ' τον Πλάτωνα και περνώντας απ' τον more, τον campanella και τον swift, φτάνει ως τα σήμερα.


Ένας απ'αυτούς τους λίγους είναι κι ο Διονύσης Παπαδόπουλος, με αρκετά βιβλία ήδη στο ενεργητικό του. Μας περνάει τις αναζητήσεις αυτές στα βιβλία του κι ιδιαίτερα στο τελευταίο του, που παρουσιάζουμε σήμερα, το "ΟΝΕΙΡΟ ΣΕ ΚΥΚΛΟ".


Είναι μιά περιπέτεια σ'άλλη διάσταση; Ένα οδοιπορικό; Μιά ελεγεία ερωτικής αναζήτησης;

Είναι όλα αυτά μαζί !


Ο ήρωάς του, Ουόλτερ Τρεβορκέιν, τριανταεπτάχρονος, ερευνητής Ανατολικών πολιτισμών, κάτοχος ήδη πανεπιστημιακής έδρας, μας μιλάει σε πρώτο πρόσωπο σαν τους ζεν πρεμιέ των παλιών φιλμ νουάρ κι είναι το ίδιο καταραμένος όσο κι εκείνοι !

Για την βοήθεια ενός φίλου του απ' τα φοιτητικά του χρόνια βρίσκεται σ' ένα απομονωμένο αιγαιοπελαγίτικο νησί όπου έμενε ο φίλος του. Σ'ένα δωμάτιο του σπιτιού του ανακαλύπτει μιά καρυδένια πόρτα .....κι εκεί αρχίζουν όλα !

Πόσες φορές δεν έχουμε αναλογισθεί ότι πίσω από κάθε πόρτα κρύβεται ένας άλλος κόσμος; Καλός ή κακός, δεν έχει σημασία. Εξαρτάται από ποιά πλευρά είσαι ! Μέσα ή έξω.

Ανοίγοντας την πόρτα δεν βρίσκεται σ' ένα άλλο δωμάτιο. Εμπρός του ανοίγεται ένα αινιγματικό δάσος γεμάτο ήχους και υλακώδεις φωνές. Ο ήρωάς μας, τρομαγμένος τρέχει για να βρεθεί σ' ένα ξέφωτο όπου μπροστά του υψώνεται ένα μυστηριώδες ανάκτορο. Είναι το πρώτο κατασκεύασμα από ανθρώπους.

Ανθρώπους όμως; Μάλλον ανθρωπόμορφα όντα.

Εδώ ο συγγραφέας αρχίζει να μας δείχνει το περιβάλλον που έχει σχεδιάσει. Έχει ζωγραφίσει κυριολεκτικά έναν κόσμο έγχρωμο. Αυτό που ζητάει απ' τον αναγνώστη του είναι να μην είναι βιαστικός. Να σκέφτεται κάθε περιγραφική σκηνή. Υπάρχουν πολλές, που αν τις αναλογισθούμε θα καταλάβουμε το μεγαλείο τους.

Αλλά όχι μόνο αυτές. Πολλές φορές οι σκέψεις του ήρωα θα μας προβληματίσουν. Οι αντιδράσεις του και οι φιλοσοφημένες παρατηρήσεις του θα μας συμπαρασύρουν.

Ο ήρωας είναι ο άνθρωπος του 20ου αιώνα. Ο Ευρωπαίος, ο καλλιεργημένος. Πεσιμιστής, λίγο μονόχνοτος, ιδιόρρυθμος, σίγουρα ενδιαφέρων με προοπτικές.

Ταυτιζόμαστε μαζί του και βρισκόμαστε σε μιά ηρωική εποχή. Νομίζουμε ότι μοιάζει με το ιστορικό παρελθόν του πολιτισμού μας.

Δεν είναι όμως έτσι. Θα 'ταν πολύ εύκολο για τον Διονύση. Δεν μας έχει συνηθίσει σε απλές καταστάσεις. Ο κόσμος του είναι πιό σύνθετος.


Στο βιβλίο, πρίν αρχίσει η ιστορία, μας έχει κάνει έναν χάρτη. Μας δείχνει το Ατάρ, τον Οίκο της σιωπής, πόλεις σαν την Νεπτούνα και την Φεντόλα. Τον Χρυσό ποταμό.

Είναι τοποθεσίες που, τα ονόματά τους, αναφέρονται συχνά στην εξέλιξη του μύθου. Βλέποντάς τα τοποθετημένα μας γίνονται οικεία και ζούμε την περιπέτεια πιό έντονα !

Στον κόσμο αυτόν ο Ουόλτερ είναι επισκέπτης όπως αποκαλείται απ' τα όντα που γνωρίζει. Βρίσκει κι άλλους επισκέπτες που έχουν ενταχθεί στον νέο τους κόσμο. Έναν κόσμο που άλλοτε φέρει σουρεαλιστικές πινελιές κι άλλοτε νομίζεις ότι βγαίνει απ'το μεταφυσικό ύφος του Ντε Κίρικο, όπου κυριαρχούν τα αρχιτεκτονικά στοιχεία.

Μιά επίδραση από Νίτσε, η παρουσίαση ενός είδους ρομαντικής τοπιογραφίας και οι ρομαχτικές και κατακερματισμένες εικόνες από όνειρα, που μας θυμίζουν Ιερώνυμο Μπος, μας βάζουν σ'έναν κόσμο μιάς άλλης κοσμογονίας, που μας αναλύεται από τα όντα του καθώς προχωρά η ιστορία. Δεν υπάρχει καμία αναλυτική πρόθεση ούτε καμία τάση για ορθολογισμό.

Οι εικόνες και τα περιβάλλοντα συνθέτουν έναν ιστό, δεν είναι απομονωμένα. Τα στοιχεία που τα αποτελούν μπορεί ν' ανήκουν σ' ένα φανταστικό σκηνικό αλλά δεν σου δημιουργούν αίσθηση ότι βρίσκονται σε αναμονή κάποιου δράματος.

Είναι στοιχεία που πάλλουν από ζωή. Μέσα τους ο συγγραφέας δημιουργεί την ιστορία του. Μιά ιστορία που σαρκώνεται σ' ένα πολυσέλιδο και γεμάτο μυθιστόρημα.


Στο πρώτο μυστηριώδες παλάτι, στο πρώτο αρχιτεκτόνημα του βιβλίου, ο Ουόλτερ συναντά τον φίλο του που έψαχνε αλλά και μιά Πριγκίπισσα του σκότους, την Σελανάη ( όνομα επηρεασμένο απ' την Σελήνη ). Αυτή τον προκαλεί να την συνοδεύσει σ' εκστρατεία κατά της Ιλόνας Σολάρια, που είναι, όπως φαίνεται απ' τ' όνομά της, Ηλιακή βασίλισσα. Η Σελανάη είναι όμορφη ( σελ. 38 ) αλλά κι όλα τα θηλυκά όντα που έχει δημιουργήσει ο Διονύσης είναι πανέμορφα. Δεν είναι πάντα ανθρώπινα όντα. Οι μορφές τους όμως φέρουν προς το ιδεώδες του γυναικείου κάλλους τόσο πολύ που ο ήρωάς μας συναρπάζεται και αφήνεται να παρασυρθεί σ' ένα περιπετειώδες οδοιπορικό.

Ίμπερον ομ Σουμάι, Σουμάγια ομ Γκανόρα, γοητευτικά, εύηχα ονόματα, ερωτικές παρουσίες που επιφυλάσσουν στον αναγνώστη πολλές εκπλήξεις όσο και ξαφνιάσματα στον ήρωα του έργου.

Η περιπλάνηση αρχίζει. Τις μυθικές πόλεις διαδέχονται μυστηριακές κατασκευές όπως η Βιβλιοθήκη (σελ.160) και βάρβαρα περιβάλλοντα (σελ.368) για να μας γεμίζουν αναγνωστική απόλαυση.

Η πρωτοτυπία των μορφών δείχνει ότι ο συγγραφέας έψαξε και κατέταξε πλήθος εικαστικών στοιχείων για να σκιαγραφήσει ένα τόσο μεγάλο έργο χωρίς να πέφτει σ' επαναλήψεις ή να γίνεται βαρετός.

Οίκος της Σιωπής και Ηλιακός Ναός. Η ονειρική Φεντόλα, η Ουράνια πόλη Όζιρις (σελ.133) κι η κρυστάλλινη Νεπτούνα, πόλεις γοητευτικές, εξωτικές, η κάθε μιά με τον πολιτισμό της, με τα κτίριά της, τ' ανάκτορά της ( σελ.188), με την θέση της στην πορεία του μύθου.

Τα γεγονότα διακρίνονται από εντάσεις κι η ευρηματικότητα του συγγραφέα δεν υποχωρεί ούτε στιγμή. Αλλά μην νομίζετε ότι η δράση λείπει !

Γυναίκες με λυγερά κορμιά που μίσος θανάσιμο συνδαυλίζει βαθιά τους βάναυσους πόθους τους, μονομαχούν μέχρι θανάτου. Συμπόσια γεμάτα μεγαλείο, φλερτ κι ανεκπλήρωτους ερωτικούς πόθους, όπου υφαίνονται συνωμοσίες που θυμίζουν Βυζάντιο. Ερωτικά καλέσματα που καταλήγουν σ' επιδείξεις μαγείας, όπου ο κίνδυνος ελλοχεύει παράλληλα με την ηδονή.

Μυστηριώδη πρωτεϊκά τέρατα, από ζελατινώδη μάζα με πλοκάμια, που αγκαλιάζουν ολόκληρα πλοία και αντλούν σίγουρα την καταγωγή τους απ'την μυθολογική Λερναία Ύδρα και την αγάπη του συγγραφέα για την Ελληνική Μυθολογία.

Από μηχανής θεές που μετατρέπονται σε φλεγόμενα όρνεα και βουτάνε από ψηλά γιά να βοηθήσουν φίλους στις μάχες τους εναντίον τεράτων (σελ. 150 ). Πολεμικά άλογα που μιλούν και κρίνουν καυστικά τον παράλογο κόσμο.

Σάλπιγγες πολέμου ηχούν και στρατοί παρατάσσονται μέσα στην βροχή για να πολεμήσουν την τελευταία τους μάχη, τον Αρμαγεδώνα (σελ.335).

Γιγαντιαία έντομα που αναδύονται από λίμνες λυωμένου μετάλλου γιά ν' αντιμετωπισθούν ηρωικά από λίγους ταξιδιώτες. Μιά κάθοδος στον Άδη που αρχίζει με την άνοδο σ' έναν ηφαιστειακό κώνο και συνεχίζεται με την επίθεση των όρνεων Βούνιθ, που κάτι έχουν να κάνουν με τις άρπυιες της Ελληνικής μυθολογίας.


Όλα αυτά δεν δείχνουν να έχουν ένα σταθερό αντικειμενικό σκοπό. Θάταν πολύ εύκολο διαφορετικά. Είναι το προτέρημα του συγγραφέα που σχεδίασε έναν κόσμο που εξελίσσεται σε κύκλους επάλληλους χωρίς σταθερό κέντρο και ίσως χωρίς σταθερές αναφορές, που ο αναγνώστης ψάχνει να βρεί μέσα του.


Ο ήρωάς του, Ουόλτερ Τρεβορκέιν, δεν είναι ήρωας. Δεν είναι αντί-ήρωας σύμφωνα με τα πρότυπα που άλλοι συγγραφείς φαντασίας έχουν θέσει.

Η δίνη που έχει περιπέσει του στερεί την κοινωνική του θέση ( αν και πολλοί τον αποκαλούν Καθηγητή). Ηθελημένα ή άθελά του στερείται πολλές φορές της συμβατικής ηθικής, αν και το Καλό και το Κακό είναι δυσδιάκριτα σ' αυτήν την ιστορία. Εμφορείται από ερωτικά πάθη κι η αναζήτηση εκπλήρωσης ερωτικού συμπληρώματος υποδηλώνουν συνεχώς την ανθρώπινή του υπόσταση.


Ένα πράγμα πάντως που μου έκανε εντύπωση είναι, ότι δεν είχα πληροφορίες γιά την δύναμή του, γιά τα ηρωικά του κατορθώματα, που δεν τονίζονται κατά την διάρκεια της εξέλιξης του μύθου. Το γιατί και την στάση αυτή του συγγραφέα, τα κατάλαβα όταν τελείωσα την ιστορία. Αυτό με κάνει να κατατάξω το βιβλίο όχι σαν ένα κοινό μυθιστόρημα ηρωικής φαντασίας, αλλά σαν μιά ιστορία φαντασίας που δεν περιέχει μούσκουλα των ηρώων αλλά όλες τις αξίες των πολιτισμών.


Γ. Κατσαβός
26 - 11 - 2000